ซอกแซกไปในเทศกาลกินเจ
เทศกาลกินเจที่เยาวราช ตลาดน้อย อาจไม่ตื่นเต้นเร้าใจเท่าเทศกาลถือศีลกินผักที่ภูเก็ต แต่ย่านเก่าแก่ของชุมชนชาวไทยเชื้อสายจีนในกรุงเทพฯ ยังคงสืบทอดประเพณีการถือศีล กินเจ งดเว้นเนื้อสัตว์ และศิลปะการปรุงอาหารเจเอาไว้อย่างครบครัน
ท่ามกลางสีสันของธงเหลืองที่โบกสะพัดในไชน่าทาวน์ หากลัดเลาะไปตามตรอกซอกซอยที่มีศาลเจ้าซ่อนตัวอยู่ เราจะได้พบกับวิถีปฏิบัติของคนไทยเชื้อสายจีนในช่วงเทศกาลกินเจ อาหารเจต้นตำรับที่เรียบง่ายที่แจกจ่ายให้ผู้คนได้รับประทานร่วมกัน รวมไปถึงการออกร้านจำหน่ายอาหารเจสูตรลับประจำตระกูลในย่านตลาดน้อยที่สืบต่อกันมาเป็นร้อยปี
จิตวิญญาณของเทศกาลกินเจ
คำว่า “เจ” นี้มาจากไหน ในภาษาจีนกลาง คำนี้มีความหมายเดียวกันกับการถืออุโบสถศีล รักษาศีล 5 ละเว้นการบริโภคเนื้อสัตว์ ดังนั้นเมื่อเราเห็นธงสีเหลืองที่มีคำว่า “เจ” เป็นตัวอักษรจีน (斋) และไทย ให้รับรู้โดยทั่วกันเลยว่าเป็นสัญลักษณ์ของเทศกาลกินเจ ในวันขึ้น 1 ค่ำไปจนถึง 9 ค่ำ เดือน 9 ตามปฏิทินจันทรคติของทุกปี โดยปีนี้ตรงกับวันที่ 21-29 ตุลาคม 2568
คติความเชื่อเรื่องการกินเจมีด้วยกันหลายตำนาน ปัญญภัทร เลิศสำราญเริงรมย์ นักวิชาการอิสระผู้รอบรู้เรื่องจีนในสยามกล่าวถึงความเชื่อในเรื่องการกินเจในไทยว่า เทศกาลที่จัดขึ้นในภาคกลาง ได้แก่ กรุงเทพฯ สุพรรณบุรี นครสวรรค์ จัดขึ้นตามแบบของชาวจีนแต้จิ๋ว นำความเชื่อทางพุทธศาสนาลัทธิมหายานมาผสานกับคติการบูชาอดีตพระพุทธเจ้า 7 พระองค์ และพระโพธิสัตว์ 2 พระองค์ รวมเป็น 9 พระองค์ ธรรมเนียมการปฏิบัติจึงเน้นไปที่การถือศีล สวดมนต์ กินอาหารที่ปราศจากเนื้อสัตว์ ผลิตภัณฑ์จากสัตว์ และผัก 5 ชนิด (กระเทียม หัวหอม กระเทียมโทนจีน กุยช่าย และใบยาสูบ) ที่มีกลิ่นฉุนและมีสรรพคุณกระตุ้นกำหนัด
ในขณะที่ทางภาคใต้ ได้แก่ ชุมพร สงขลา ตรัง ภูเก็ต จัดขึ้นตามความเชื่อของชาวจีนฮกเกี้ยนอิงคติของลัทธิเต๋าที่ให้ความเคารพบูชาเซียน เทวดา เทพเจ้า วีรบุรุษ กษัตริย์ จึงมีเรื่องขบวนแห่ที่เน้นอิทธิฤทธิ์ปาฏิหารย์ โดยเรียกชื่อเป็นเทศกาลถือศีลกินผัก ซึ่งนอกจากจะเป็นการบูชาพระพุทธเจ้า พระโพธิสัตว์ เทพเจ้าวีรกษัตริย์แล้ว ยังเป็นการสร้างกุศลใหญ่ดังวลีของชาวจีนที่กล่าวว่า “หนึ่งมื้อกินเจ หมื่นชีวิตรอดตาย”
อาหารเจในโรงเจ
จากถนนเยาวราชอันเป็นเส้นทางหลักในการจัดเทศกาลกินเจประจำปี เริ่มต้นตั้งแต่ซุ้มประตูเฉลิมพระเกียรติเป็นต้นไป จะพบว่ามีร้านค้ามาร่วมกันออกร้านจำหน่ายอาหารเจอย่างคึกคัก ในงานมีขบวนแห่การแสดงเชิดสิงโตเพื่อร่วมฉลองเทศกาลกินเจที่การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย ส่งเสริมให้เป็นเทศกาลท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม
หากอยากจะชมประเพณีถือศีลกินเจของคนไทยเชื้อสายจีนที่ปฏิบัติสืบทอดกันมารุ่นต่อรุ่น ปัญญภัทร แนะนำให้ลองเดินลัดเลาะเข้าไปตามตรอกซอยซอยจะพบศาลเจ้าและโรงเจแทรกอยู่ท่ามกลางตึกรามบ้านช่องจำนวนมากมาย “เราจะได้เห็นผู้คนที่แต่งกายด้วยชุดขาวเพื่อแสดงความสำรวม เข้าไปถือศีล ไหว้พระในโรงเจ และศาลเจ้าบางแห่งจะมีอาหารเจแจกจ่าย อาหารเจในสมัยเมื่อยี่สิบปีก่อนจะเป็นอาหารเรียบง่าย เช่น ผัดผักดอง แกงจืดหัวไขเท้า โรงเจไหนมีผัดผักบุ้งให้กินร้อนๆ ถือว่าเป็นเมนูพระเอก โดยเฉพาะผัดผักบุ้งฝีมือแม่ชีที่ปวารนาตัวกินเจตลอดชีวิต จะเป็นคนที่มีศิลปะในการปรุงอาหารเจได้มีรสชาติที่ไม่ต้องอาศัยผงปรุงรสเป็นตัวช่วย
“การนั่งทานข้าวในโรงเจสำหรับคนจีนเชื่อว่าทุกคนที่มากินข้าวหม้อเดียวกัน ซึ่งในที่นี้ถือว่าเป็นข้าวของพระพุทธ นอกจากจะเป็นสิริมงคลแล้ว ยังเป็นการเตือนตนเองให้ละวางตำแหน่ง หน้าที่ ไม่ว่าคุณจะเป็น CEO มาจากที่ไหน หรือเป็นแม่ค้าขายของอยู่ริมถนน ทุกคนล้วนเป็น ‘คน’ เท่าเทียมกัน” ปัญญภัทร กล่าวถึงความหมายอันลึกซึ้ง
กินเจตลาดน้อย น้อยแต่มาก
จากวิถีเรียบง่ายในศาลเจ้า โรงเจที่ซ่อนตัวอยู่ในตรอกซอกซอยย่านเยาวราช เมื่อเดินต่อมายังตลาดน้อยจะพบกับเทศกาลกินเจที่คลาคล่ำไปด้วยผู้คนที่เข้ามาประกอบพิธีที่ศาลเจ้าโจวซือกงในย่านตลาดน้อย
“ศาลเจ้าโจวซือกงเป็นศาลเจ้าที่จัดงานเทศกาลกินเจที่ใหญ่ที่สุดในกรุงเทพฯ ศาลเจ้าแห่งนี้เป็นศาลเจ้าฮกเกี้ยนที่อยู่คู่ชุมชนตลาดน้อยมากกว่า 200ปี” ปัญญภัทร เล่าวว่า ร้านค้าที่เปิดขายอาหารเจในตลาดน้อยนับเป็นสีสันและเต็มไปด้วยเรื่องราวน่าสนใจ เพราะเป็นร้านค้าเฉพาะกิจเปิดขายในช่วงเทศกาลกินเจเท่านั้น โดยชาวตลาดน้อยจะนำสูตรอาหารเจของแต่ละตระกูลออกมาจำหน่าย ไม่ว่าจะเป็นเซ็งซิมอี๊หมี่หวานของเฮียจั๊ว ร้านขายขนมน้ำแข็งรสหวานชื่นใจที่ขายมานานกว่า 60 ปี ขนมตุ้บตั้บร้านเหล่าแปะที่มาเปิดเตาเคี่ยวถั่วลิสงกับน้ำตาลแล้วใช้ค้อนไม้ทุบดังตุ้บตั้บ อันเป็นที่มาของขนมที่เปิดขายมา 83 ปีแล้ว ร้านขนมหมี่เจียงกวย (ขนมรังผึ้งไส้เผือก) ที่แทบจะไม่เคยเห็นที่ไหนทำขาย ร้านเฮงเส็งที่ปกติขายหมอนไหว้เจ้าก็นำสูตรขนมถ้วยร้อนๆ มาขายกันหน้าร้าน นอกจากนี้ยังมีร้านทอดมัน ผัดหมี่กระเฉด กระเพาะปลาเจ ก๋วยเตี๋ยวหลอด และอีกมากมาย
เจไม่จำเจ ร้านอาหารเจที่กินได้ตลอดทั้งปี
อยากกินของทอดเมนูเจธรรมดาที่ไม่ธรรมดา แนะนำให้มาที่ร้านเจ๊กำไล แผงอาหารริมทางหน้าร้านทองเล่งหงส์ เยาวราช หัวถนนมังกร ร้านนี้มีเมนูของทอดร้อนๆ ราคาประหยัดให้เลือกชิมมากมาย ได้แก่ ข้าวโพดทอด ผักบุ้งทอด มันม่วงทอด ไขเท้าทอด ถั่วดำทอด จ๊อเผือกทอด เป็นร้านของทอดเจที่หลายคนยกนิ้วให้มากว่า 20 ปี
ส่วนเมนูอาหารเจอิ่มท้องประเภทข้าวและก๋วยเตี๋ยว ให้เลี้ยวเข้าเยาวราชซอย 8 เดินไปถึงกลางซอยจะพบร้านอาหารเจเจ๊หลี ร้านอาหารที่มีเมนูอาหารเจให้เลือกมากมาย จะสั่งเป็นอาหารจานเดียว หรือสั่งเป็นกับข้าวก็ได้ เมนูเด็ดที่หลายคนบอกต่อคือ เต้าหู้ผัดชะอม รสชาติกลมกล่อม ส่วนก๋วยเตี๋ยวมีทั้งเย็นตาโฟ ก๋วยเตี๋ยวต้มยำ บะหมี่หมูแดงเจ ราดหน้าหมี่กรอบ โกยซีหมี่ เส้นหมี่ผัดกระเฉด ในราคาจานละ 40-70 บาท เจ๊หลีเป็นร้านเก่าแก่ที่เปิดขายมาเกือบ 30 ปีแล้ว ด้วยความที่เจ้าของร้านเป็นคนกินเจจึงทำให้ใส่ใจในการคัดเลือกวัตถุดิบ การปรุงรส และกระบวนการทำอาหาร เพราะต้องการให้ลูกค้าได้รับทานอาหารรสชาติอร่อยมีคุณภาพ จึงไม่แปลกใจที่เวลาใกล้เที่ยงลูกค้าคนไทยและต่างชาติต่างมาจับจองที่นั่งกันเต็มพื้นที่
ใกล้ๆ กัน ลองทอดน่องท่องไปยังถนนทรงวาดที่ได้รับการโหวตให้เป็น 1 ใน 40 ย่านสุดคูล หรือ Time Out’s World’s Coolest Neighbourhood จากการสำรวจประจำปีของ Time Out กว่า 100 เอดิชันทั่วโลก ปี 2023 ร้าน AGAR RAGA คาเฟ่วุ้นแห่งแรกบนถนนสายนี้ จะทำให้คุณลืม “วุ้น” ที่คุ้นเคยได้อย่างสิ้นเชิง เพราะอยากให้รู้ว่า “ผงวุ้น” เป็นซูเปอร์ฟู้ดที่ทำมาจากสาหร่ายแดง สามารถเป็นได้มากกว่าของหวาน ทายาทรุ่นที่ 3 ของวุ้นผงตราโทรศัพท์ สิตาภา สกุลดีเลิศ จึงเปิดคาเฟ่แห่งแรกที่นำวุ้นมาทำเป็นอาหารคาว
เมนูอาหารคาวเห็นแล้วว้าวทุกเมนู ไม่ว่าจะเป็นผัดไทย จุ๋ยก้วย วุ้นหูฉลาม เหลียงเฟิ่น หรือ มะเขือยาวชุบแป้งทอดจิ้มกับแยมวุ้นซีอิ๊ว ทุกอย่างเป็นอาหารจานสวยสูตรวีแกนและกลูเตนฟรี ในช่วงเทศกาลอาหารเจ ร้านจะงดใส่ผักกุยช่าย ต้นหอม กระเทียม และต้นหอม ส่วนเมนูของหวานที่ได้ใจ ขอยกให้น้ำแข็งไสวุ้นบอลผลไม้ 10 รสชาติที่ให้เนื้อสัมผัสของวุ้นรสชาติหวานน้อยแต่ชื่นใจคลายร้อนได้ดี นอกจากนี้ยังมีอิสปาออง ลอดช่อง ทีรามิสุ และมัทฉะในรูปแบบเค้กก้อนเล็กๆ น่ารักจนลืมไปเลยว่านี่คือวุ้น
ลัดไปยังย่านปิ่นเกล้า บนถนนอรุณอมรินทร์ เขตบางกอกน้อย เริ่มต้นจากความชอบอาหารเจและมังสวิรัติ ผสานกับความตั้งใจที่อยากทำธุรกิจที่เบียดเบียนสัตว์น้อยที่สุด ธภัทร พงศ์พฤกษา และธิฌา ลิ้มธนาคม เพื่อนสนิทตั้งแต่ชั้นประถมร่วมกันเปิดร้านอาหารไทยโบราณไร้เนื้อครบรสในคอนเซ็ปต์ Authentic Thai Vegan Restaurant ภายใต้ชื่อร้าน วีแกน มหานคร นำเสนอเมนูอาหารอร่อยอย่างไทยไร้เนื้อสัตว์ มีตั้งแต่ มหานครกินเล่น สำรับรวมของว่างไทยโบราณที่ประกอบไปด้วย หมูโสร่ง ไก่ห่อใบเตย หมี่กรอบมหานคร ทองพลุไส้เค็ม และถุงทอง ยำสะเดาน้ำปลาหวานที่ใช้ดอกสะเดาคลุกเคล้ากับน้ำปลาหวานโรยด้วยเม็ดมะม่วงหิมพานต์ ถั่วลิสง และพริกทอด แกงเห็ดเผาะยอดชะอม รวมไปถึงอาหารจานเดียวอย่าง ขนมจีนน้ำเงี้ยว ข้าวซอยล้านนา หมี่กะทิโบราณ ข้าวกะเพราโบราณ ข้าวคลุกน้ำพริกลงเรือ และเมนูของหวานอย่าง มะกรูดลอยแก้วรสหวานอมเปรี้ยวหอมกลิ่นมะกรูดอ่อนๆ กับเค้กกลีบลำดวน เค้กที่ใช้เม็ดมะม่วงหิมพานต์อบควันเทียนมาสร้างเป็นเนื้อสัมผัสเค้กได้อย่างน่าทึ่ง
หรือลองขยับเข้ามากลางเมืองในซอยสุขุมวิท 24 จะมีร้าน Waki Waki ซูชิบาร์ขนาดจิ๋วโทนสีอบอุ่นที่เลือกเสิร์ฟความอร่อยของซูชิผ่านวัตถุดิบจากพืชล้วนๆ ทุกคำถูกรังสรรค์สดใหม่หลังเคาน์เตอร์ ตั้งแต่ซูชิมะเขือม่วงย่างไฟ โรลฟักทองญี่ปุ่น ไปจนถึงกุนกันเมล็ดโหระพา ทุกจานเต็มไปด้วยความคิดสร้างสรรค์ที่น่าทึ่ง วากิ วากิ บอกเล่าประสบการณ์ความแปลกใหม่ของเมนูซูชิที่ยังคงไว้ซึ่งรสชาติและเอกลักษณ์ความสดใหม่ได้อย่างครบเครื่อง
เทศกาลกินเจในจังหวัดต่างๆ
ภูเก็ต “เทศกาลถือศีลกินผัก” ได้รับการประกาศขึ้นบัญชีมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม พ.ศ. 2561 ด้านการปฏิบัติทางสังคม พิธีกรรม ประเพณี และเทศกาลจากกระทรวงวัฒนธรรม ทำให้นอกจากจะเป็นช่วงเวลาของการละเว้นการทานเนื้อสัตว์แล้ว ยังมีพิธีกรรมที่น่าตื่นตาตื่นใจตามวิถีความเชื่อ เช่น ลุยไฟ ขึ้นบันไดมีด เพื่อเป็นการแสดงความบริสุทธิ์ กล้าหาญ รวมทั้งขบวนรับส่งเทพเจ้าอันยิ่งใหญ่
อาหารในเทศกาลถือศีลกินผักของภูเก็ตมีความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น ผสมผสานวัฒนธรรมอาหารจีนฮกเกี้ยน อาหารมลายู และอาหารไทย ได้แก่ หมี่ผักฮกเกี้ยน หมี่หุ้นผัดกระเฉด โอต๊าว (คล้ายหอยทอดผสมออส่วน) โลบะเจ (หัวหมูและเครื่องในหมูหมักเครื่องพะโล้แล้วนำไปทอด) แกงไตปลาเจ ห่อหมกเจ รวมไปถึงของหวานอย่าง โอ้เอ๋ว (มีลักษณะคล้ายวุ้นกินคู่กับน้ำแข็งไส) บีโกหมอย (ข้าวเหนียวดำราดกะทิเสิร์ฟคู่ไอศกรีมกะทิอัญชัน) เป็นต้น
นครสวรรค์ เป็นจังหวัดที่มีชาวไทยเชื้อสายจีนอยู่เป็นจำนวนมาก ทำให้เทศกาลกินเจที่นี่จัดขึ้นอย่างยิ่งใหญ่ มีโรงเจมาแจกจ่ายอาหารเจให้ผู้มาร่วมงานมีไฮไลต์อยู่ที่ขบวนแห่อัญเชิญพระ และพระโพธิสัตว์กวนอิมไปรอบตลาดปากน้ำ
สุพรรณบุรี จัดเทศกาลกินเจขึ้นเป็นประจำทุกปีที่โรงเจเซ็งเฮียงตั๊วในอำเภอเมือง มีพิธีอัญเชิญเทพเจ้ามาประทับในโรงเจให้ผู้คนได้กราบไหว้สักการะ และร่วมกันถือศีล ปฏิบัติธรรม ละเว้นเนื้อสัตว์ ตลอดเทศกาลเพื่อเป็นสิริมงคลให้กับตนเองและครอบครัว
สงขลา เทศกาลกินเจหาดใหญ่เป็นเทศกาลประจำปีที่มีนักท่องเที่ยวชาวไทยและชาวต่างชาติ โดยเฉพาะชาวมาเลเซียและสิงคโปร์เข้าร่วมเป็นจำนวนมาก นอกจากจะมีขบวนแห่เทพเจ้า ขบวนม้าทรงไปรอบเมืองหาดใหญ่แล้ว ยังมีร้านจำหน่ายอาหารเจมาร่วมออกบูธกว่าร้อยร้าน รวมทั้งกิจกรรมการสาธิตการปรุงอาหารเจ และการแจกอาหารเจให้ทานฟรีตลอดงาน